Banachowie

Tragiczne były wojenne losy rodziny kapitana Teofila Jana Banacha, urodzonego w Czortkowie oficera 79. Pułku Piechoty Strzelców Słonimskich im. Hetmana Lwa Sapiehy. Po ukończeniu w 1929 roku Szkoły Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej otrzymał stopień podporucznika Wojska Polskiego i skierowanie do stacjonującego w Słonimie 79. Pułku Piechoty. W styczniu 1933 roku Teofil Banach otrzymał awans na stopień porucznika, a pięć lat później był już kapitanem. W swojej jednostce pełnił najpierw funkcję dowódcy plutonu, a w 1938 roku otrzymał dowództwo 8. Kompanii III Batalionu 79. Pułku Piechoty.

W 1931 roku Teofil Jan Banach, uzyskawszy zgodę dowódcy pułku, poślubił urodzoną w podjarosławskim Surochowie Zofię Rach (jej ojciec, urzędnik kolei państwowych, wkrótce znalazł się we Lwowie, gdzie wraz z żoną Marią zamieszkał na ul. 29 Listopada). Już jako młode małżeństwo Banachowie zamieszkali wspólnie w Słonimie, w pobliżu jednostki wojskowej Teofila. Małżonkowie mogli liczyć na pomoc gosposi oraz ordynansa przydzielonego przez dowództwo pułku. W 1934 roku we Lwowie na świat przyszedł pierworodny syn Ryszard, a dwa lata później, już w Słonimie, urodziła się córka Lucyna.

W kwietniu 1939 roku kpt. Teofil Jan Banach został zastępcą dowódcy 7. Samodzielnego Batalionu CKM, włączonego do Brygady Obrony Narodowej “Sieradz”. Wraz z nią wziął udział w kampanii wrześniowej, walcząc w bojach pod Górami Borowskimi oraz w obronie twierdzy Modlin. Pod koniec walk znalazł się w składzie 2. Pułku Piechoty Legionów. Wzięty do niewoli trafił do obozu jenieckiego Soldau – Iłowo – Mława, skąd został w październiku 1939 roku zwolniony na podstawie umowy kapitulacyjnej. Za męstwo na polu walki otrzymałKrzyż Walecznych. Po opuszczeniu obozu jenieckiego udał się do Przeworska, gdzie zamieszkał na ul. Kościelnej i rozpoczął pracę w miejscowym sklepie jako ekspedient. Bardzo szybko włączył się w działalność niepodległościową – najpierw wstępując w szeregi ZWZ, a następnie AK. Od sierpnia 1942 roku pełnił funkcję Komendanta Obwodu Przeworsk AK, a następnie objął dowództwo Inspektoratu Rejonowego Przemyśl AK.

Tymczasem jego żona wraz z dziećmi, obawiając się represji ze strony Sowietów, opuściła Słonim i zamieszkała we Lwowie u swojej matki – Marii Rach. Chcąc chronić siebie i dzieci, zdecydowała się na zmianę swojej tożsamości. Zdobyła dokumenty na nazwisko Irena Rach, dzięki którym przez dwa lata (do 1941 roku) udawało się jej uniknąć aresztowania przez NKWD. Tuż przed wkroczeniem armii niemieckiej Zofia Banach otrzymała ostrzeżenie, że zostanie wkrótce zatrzymana, gdyż Sowieci odkryli jej prawdziwą tożsamość. Ostrzeżenie nadeszło z najmniej oczekiwanej strony – mieszkającej w sąsiedztwie Ukrainki, funkcjonariuszki NKWD. W tej sytuacji Zofia Banach wraz z dwójką dzieci dotarła pociągiem do Przemyśla, a następnie pieszo przeszła graniczny most na Sanie, pokazując strażnikom receptę, którą mogła zrealizować w jednej z aptek po drugiej stronie granicy. W ten sposób, jedynie z dziećmi i niewielką torebką, znalazła się w Jarosławiu, gdzie mieszkała jej siostra – Wanda Szandrowska. W 1942 lub 1943 roku do Jarosławia dotarła także matka – Maria Rach, której udało się zabrać ze swojego mieszkania we Lwowie trochę sprzętów domowych, a przede wszystkim dokumenty i zdjęcia.

W marcu 1944 roku w Przeworsku niemcy aresztowali Teofila Jana Banacha. Po barbarzyńskim śledztwie, podczas którego oprawcy stosowali najbardziej wymyślne tortury, kapitan Banach został skazany na karę śmierci. Wyrok na nim oraz grupie innych więźniów jarosławskiego Gestapo wykonano 6 maja 1944 roku w lasach sieniawskich. Pośmiertnie Teofil Jan Banach otrzymał awans na stopień majora.

Zofia Banach wraz z dziećmi kilka razy w Jarosławiu zmieniała miejsce swego zamieszkania. W1946 roku zdecydowali się nawet wyjechać do Rembertowa, lecz po jakimś czasie wrócili do Jarosławia. Ryszard Banach po zdaniu matury ukończył studia inżynierskie, po których powrócił do Jarosławia. Tutaj założył rodzinę i tutaj mieszkał do chwili swojej śmierci w 2007 roku. Lucyna Banach (po mężu Żukiewicz) po ukończeniu Państwowej Szkoły Pielęgniarstwa w Warszawie, następnie Studium Nauczycielskiego dla Średnich Szkół Medycznych w Warszawie oraz studiów magisterskich na Wydziale Pielęgniarskim Akademii Medycznej w Lublinie pracowała początkowo w stolicy, a następnie także powróciła do Jarosławia, gdzie mieszka do dzisiaj. Przez wiele lat była dyrektorką Medycznego Studium Zawodowego w Jarosławiu.